มะแขว่น

ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์

ชื่อสามัญ : Cape yellowwood

ชื่ออื่น ๆ : กำจัดต้น พริกหอม หมากมาศ ลูกระมาศ (Bangkok) มะข่วง มะแขว่น (Northern) มะแข่น (Laos) หมักข่วง (Mae Hong Son)

วงศ์ : RUTACEAE

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC.

ชื่อพ้องวิทย์ : Zanthoxylum limonella (Dennst.) Alston, Zanthoxylum budrunga Wall.Ex.Hook.

ลักษณะสำคัญ : ต้นเปลาตรง เรือนยอดโปร่ง แผ่กว้าง ลำต้นยาวและตรง เปลือกต้นสีเทาอ่อน มีหนามอ้วนแข็ง ยาว 1.2-2.5 ซม. ฐานรูปกรวย เปลือกชั้นนอกบาง เปลือกชั้นในสีครีมอ่อน ใบ 15-63 ซม. แบบขนนกชั้นเดียว เรียงแบบสลับ ใบย่อย 5-14 คู่ ขนาดใบย่อย 7-18×2.5-6 ซม. ใบย่อยที่ปลายใหญ่สุด ฐานใบไม่สมมาตร ใบรูปขอบขนาน ขอบใบเรียบ ใบแก่เกลี้ยง มักจะมีแต้มสีแดงตามขอบใบและก้านใบ ด้านล่างมีต่อมเล็กๆหนาแน่น เมื่อขยี้จะมีกลิ่น ก้านใบร่วม 3-13 ซม. พองออกที่ข้อ เป็นร่องและมีหนาม ดอก 0.2 ซม. สีเขียวอ่อน มักแยกเพศ ช่อดอกยาว 8-20 ซม. ออกที่ปลายกิ่งก้าน กลีบเลี้ยงและกลีบดอก ชั้นละ 4-5 กลีบ ดอกตัวเมียขนาดเล็กกว่า ปลายก้านเกสรตัวเมียอยู่ด้านข้าง เกสรตัวผู้ 4-5 อัน มีหมอนรองดอกสีเหลืองอ่อน ผล กลม 0.6-0.9 ซม. ขนาดเท่าเมล็ดพริกไทย เป็นช่อกว้าง มีถึง 100 ผล ผิวเป็นจุดคล้ายลูกกอล์ฟ แตกได้เป็น 2-5 ส่วน แต่ละส่วนมีเมล็ดสีดำ 1 เมล็ด ผลอ่อนสีเขียวอ่อน มีต่อมสีเข้ม เมื่อสุกสีชมพูหรือแดง มีเนื้อบาง กลิ่นคล้ายน้ำมะนาว มีเมล็ดเล็กกลมสีดำผิวมัน

ระบบนิเวศและการกระจาย : พบทางอินเดีย ศรีลังกา บังคลาเทศ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หมู่เกาะปาปัวนิวกินี ในไทยพบขึ้นป่าดิบแล้ง ริมน้ำ ป่าเบญจพรรณ ชายป่า ความสูงถึง 500 เมตร

การเพาะปลูก : เติบโตได้ดีในดินที่ลึก ระบายน้ำดี ชอบแดดจัดหรือใต้ร่มเงา ต้นแบ่งเพศ เป็นเพศผู้และเพศเมีย

การขยายพันธุ์ : มีหลายวิธี เพาะเมล็ด หว่านทันทีที่ผลสุกดีที่สุด เมล็ดเก็บในที่เย็นสามารถอยู่ได้นานกว่า 3 เดือน ควรเพาะงอกภายใน 6 เดือน ถึงแม้ว่าอาจจะเก็บได้นานถึง 1 ปี ตอนกิ่ง และชำราก เลือกรากยาว 3 ซม. วางกลบในกระถาง

ส่วนของพืชที่ใช้ประโยชน์ : เปลือก ผลอ่อน และเมล็ดนำมาทำเครื่องเทศ เมล็ดสดมีรสเปรี้ยว ยอดอ่อนนำไปใช้หมักทำเบียร์ สาโท

แหล่งเก็บหา : ป่าชุมชน ชายป่า

เมนูอาหารผักยืนต้น

ข้อมูลทางโภชนาการ

สรรพคุณทางยา

ใบ : รสเผ็ด แก้รำมะนาด แก้ปวดฟัน

เมล็ด : รสเผ็ดสุขุมหอม แก้ลมวิงเวียน บำรุงโลหิต บำรุงหัวใจ ขับลมในลำไส้ ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ ถอนพิษฟกบวม แก้หนองใน

รากและเนื้อไม้ : รสร้อนขื่น ขับลมในลำไส้ แก้ลมเบื้องบน หน้ามืด ตาลาย วิงเวียน ขับระดู

การใช้ประโยชน์อื่นๆ

• นิยมปลูกที่ศรีลังกา และส่งออกเมล็ดเพื่อทำเครื่องปรุงที่จีนและอิหร่าน